Nằm giữa thung lũng trên cao nguyên Tủa Chùa (tỉnh Điện Biên), hệ thống hang động Khó Chua La ở xã Xá Nhè từ lâu đã nổi tiếng bởi đẹp hoang sơ, nhiều nhũ đá còn nguyên vẹn, chưa bị tác động của con người. Nhũ đá với những hình thù kỳ quái, được hình thành từ những giọt nước đá vôi trải qua hàng nghìn năm.

Cách thị trấn huyện Tủa Chùa gần 20km, hệ thống hang động xã Xá Nhè gồm Hang Xá Nhè và hang Khó Chua La. Theo các già làng trong xã, 2 hang động này được phát hiện cách đây hàng trăm năm.

Tương truyền trong hang có con mãng xà to lớn trú ngụ. Những đêm trăng sáng, mãng xà bò ra khỏi hang vào bản bắt lợn dê... vì thế không ai dám vào hang. Đã có lần, nhiều thanh niên trai tráng trong vùng tập hợp lại, đốt đuốc vào hang quyết tâm bắt mãng xà để trừ hại cho dân bản. Nhưng mới bước vào hang được vài chục mét thì gió lớn từ đâu bất ngờ thổi đến, đuốc tắt, bóng tối, hình thù kỳ quái cũng những âm thanh lạ làm các trai bản kinh hồn bạt vía, bỏ chạy khỏi hang. Từ đấy, dân bản không ai dám chinh phục hang này nữa.

Trải qua hàng nghìn năm, những giọt nước đá vôi nhỏ xuống đã tạo cho hang động Xá Nhè những nhũ đá, với hình thù kỳ quái, làm mê hoặc khách đến thăm quan.

Sau này, khi rừng bị chặt làm nương, hang động vẫn còn nguyên vẹn. Theo các già bản Xá Nhè, đã có một số người vào hang, thấy nhũ đá đẹp đã lấy mang về nhà. Sau đó người trong nhà đều bị ốm, hoặc gặp điều không may mắn trong cuộc sống. Dân bản truyền tai nhau là: Thần núi về bắt hồn của những ai vào hang, lấy nhũ đá về là động vào tay chân của thần núi, phải cúng thần, mang trả lại nhũ đá thì mới khỏi bệnh. Vì truyền thuyết như thế mà hệ thống nhũ đá trong hang còn nguyên sơ, không bị con người làm hư hại.

Những truyền thuyết về con mãng xà khổng lồ trú ngụ trong hang, hay về chuyện thần núi trừng phạt những ai bẻ nhũ đá mang về... đã giúp hang động Xá Nhè vẫn còn nguyên vẹn trong bao năm qua.

Hang Khó Chua La được chia làm 5 khoang, mỗi khoang đều có một vẻ đẹp kỳ bí riêng. Trần khoang có hình mái vòm. Trên trần là những khối nhũ đá rủ xuống lấp lánh với đường nét khi thì mềm mại, uyển chuyển như thác nước, lúc mang dáng vẻ sắc nhọn như san hô biển. Vào sâu trong hang vẫn còn những hình thù như người Việt cổ đã từng sinh sống tại đây, với những nét hoa văn khắc trên đá. Từ ngoài cửa hang đi sâu vào trong hang hơn 1km, có những cảnh sắc làm mê hoặc lòng người, nhũ đá trải qua hàng nghìn năm đã tạo nên những nét hoa văn đặc trưng.

Những nhũ đá trải qua hàng nghìn năm, với lấp lánh ánh sáng khi chiếu đèn, tạo cảm giác lôi cuốn khách tham quan.

Nằm đối diện hang Khó Chua La là hang Xá Nhé, cả 2 hang này đã được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch xếp hạng di tích cấp Quốc gia. Càng vào sâu, hang động càng lộng lẫy bởi hằng hà sa số những đường nét, hình dáng do thạch nhũ, măng đá tạo nên. Tuy đều là những tác phẩm điêu khắc tự nhiên làm từ đá nhưng vẻ đẹp của mỗi khoang động không hề giống nhau, tạo cho người xem sự thú vị và kích thích trí tò mò, đam mê khám phá. Điều đáng nói toàn bộ hệ thống hang động nằm sâu trong núi nhưng không hề có dòng suối nào chảy qua như những hang động khác trên cả nước.