Chuyện kể rằng, thuở xưa có một bản người Kháng nằm giữa một vùng thiên nhiên kỳ vĩ bốn mùa rộn tiếng chim ca, vượn hót đón chào mỗi buổi bình minh. Vào một buổi chiều đông, tiết trời hanh hao đã đưa bước chân chàng trai con Tạo bản dòng họ Lò Khun đến gặp một nàng vượn xinh xắn, kết quả của một tình yêu huyền bí là một cậu bé đẹp tựa thiên thần và nàng vượn bỗng hóa thân thành thiếu phụ về làm dâu nhà Tạo bản.

Về làm dâu nhà Tạo bản, ngày ngày vợ chồng nàng làm nương rẫy, ngày mùa bận rộn, gia đình nàng phải nhờ thêm anh em tới giúp. Bữa cơm ngày mùa không thể thiếu được món hoa chuối rừng. Một buổi sáng, nàng cùng em gái chồng lên rừng, em chồng mải chặt chuối lấy hoa, không thấy chị dâu hái chuối mà trong nháy mắt chị đã hái đầy hoa chuối xếp gọn trong sọt. Em chồng thấy lạ liền hỏi: “Chị không hạ cây mà sao hái được nhiều hoa chuối thế?”. Chị dâu liền giải thích: “Chị trèo cây, em xem chị hái hoa chuối đây này”. Chị dâu bỗng biến thành vượn thoăn thoát trèo cây hái hoa chuối rừng, thân hình và chân tay đầy những lông. Chỉ trong nháy mắt chị vượn lại biến thành người khiến em chồng vô cùng sửng sốt và đem chuyện về kể với anh trai mình. Thế rồi chuyện lạ lan ra cả nhà cũng biết. Xót thương con trẻ và người chồng yêu quý, nàng quyết ra đi để tránh mắt dò xét của mọi người. Nàng dặn chồng hãy thay nàng nuôi con. Hãy nhớ ngày nàng mãi mãi lìa xa chàng. Sau mùa gặt hái chàng hãy hái hoa Bầu, hoa Bí, chọn 36 củ khoai lang, 36 củ khoai sọ, 36 miếng bí đao, 36 bí đỏ, 36 ngọn rau, 36 miếng thịt, đồ 1 gói xôi cẩm, 1 gói xôi cốm và làm 2 ống rượu bằng cần tre cùng 4 cần hút để làm cỗ tưởng nhớ về nàng. Từ đó mà lễ hội Pang Phóong của đồng bào Kháng ra đời để tỏ lòng nhớ thương, biết ơn “mẹ Vượn”.

Hàng năm, cứ đến mùa hoa Mào gà nở đỏ trên nương cũng là mùa lúa chín. Đồng bào Kháng dòng họ Lò Khul lại tổ chức lễ hội Pang Phóong tại nhà Trưởng họ. Mỗi lần lễ hội diễn ra các gia đình trong dòng họ nô nức kéo về hội tụ để cùng tưởng nhớ về “mẹ Vượn”. Đây cũng là dịp họ hàng, anh em bạn bè, trai tài gái sắc gặp nhau sau những ngày tháng lao động vất vả. Trong không khí linh thiêng mà ấm áp tình người, tràn đầy sự hứng khởi của lễ hội, cả bản mường cùng hân hoan trong lễ hội.

Có thể nói, lễ Pang Phoóng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo, Điện Biên được xem là một trong những hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh được nảy sinh trong cuộc sống, lao động sản xuất, là chỗ dựa tinh thần để mỗi người hướng về tổ tông, dòng tộc, các vị thần để gửi gắm niềm tin, cầu mong một cuộc sống bình an, khỏe mạnh, sung túc và củng cố sức mạnh cộng đồng./.